باشگاه کوه نوردان آرش باشگاه کوهنوردی-سنگ نوردی-یخ نوردی
کوه‌ها مهم‌اند!
۱۱ دسامبر / ۲۰ آذر، روز جهانی کوهستان
اگرچه سال‌ها است که اهمیت کوه‌ها برای زیستِ انسان و به‌طورکلی برای همه‌ی زیستمندان شناخته شده و حتی در بسیاری از اسناد جهانی (از جمله در سند ۲۰۳۰ سازمان ملل) بر این نکته تأکید شده، اما به نظر می‌رسد که این پدیده‌های شگرف و غول‌آسا از دید شخصیت‌های سیاسی و مدیران کشورها دور مانده‌اند! با توجه به نقش بی‌همتای کوه‌ها در فراهم‌سازی خدمات زیستبومی، و با در نظر داشتن آسیب‌پذیری آن‌ها در شرایط تغییر اقلیم که جهان با آن روبرو است، ضرورت دارد که گام‌های بیشتری در جهت جلب توجه به اهمیت کوهستان برداریم.
* کوه‌ها به‌خاطر تأمین آب اهمیت دارند؛ کوه‌ها که به‌درستی از آن‌ها با عنوان «برج‌های آب» یاد می‌شود، مطابق برآوردهای گوناگون، شصت تا هشتاد درصد (و در کشورهایی مانند ایران، تقریباً صددرصدِ) آب شیرین جهان را تولید می‌کنند. تغییر اقلیم که شاخص‌ترین نمود آن گرم‌تر شدن زمین است، سبب نابودی صدها یخچالِ کوهستانی جهان شده و به این ترتیب زندگی میلیاردها انسان و پایداری بسیاری از زیستبوم‌ها را به خطر انداخته است. در ایران، ذوب شدن یخ‌های کهنِ یخچال‌ها و کوتاه شدن عمر برفچال‌ها، موجب فصلی شدن بسیاری از رودخانه‌ها، راه افتادن سیل‌های غیرعادی، و کم‌آب شدن آوردِ رودخانه‌ها در فصل‌های گرم شده است. در این شرایط، ضمن آن که باید برای جلوگیری از گرم‌تر شدن زمین تلاش‌های جدی صورت گیرد، ضرورت دارد که بیش از پیش مراقبِ حفظ کلیت طبیعی کوه‌ها باشیم.
مهم‌ترین کار برای حفظ کوهستان و آبزایی آن، مراقبت از پوشش گیاهی است. شوربختانه، این نکته‌ی حیاتی در طرح‌های عمرانی که در کشور ما اجرا می‌شوند و حتی در طرح‌هایی که به‌ظاهر برای کمک به افزایش تولید کشاورزی و حمایت از کشاورزان مطرح می‌شوند، نادیده گرفته می‌شود. ازجمله، می‌توان به طرح اخیر وزارت کشاورزی برای واگذاری عرصه‌های جنگلی زاگرس و تبدیل قطعی آن‌ها به زمین زراعی، و طرح انتقال آب از مازندران به استان سمنان یاد کرد. در هر دوی این طرح‌ها، بی‌اعتنایی به شکنندگی زیستبوم کوهستان و نادیده گرفتنِ خطر ناشی از نابود شدن پوشش‌های گیاهیِ طبیعی موج می‌زند.
* کوه‌ها به‌خاطر موضوع بلایای طبیعی اهمیت دارند؛ با شدیدتر شدن روند تغییر اقلیم و بی‌اعتنایی انسان‌ها به حفظ طبیعتِ کوهستان، شدت فاجعه‌هایی مانند فرسایش خاک، رانش دامنه‌های پرشیب، و سیل‌های ویرانگر بیشتر شده و به تعداد بس بیشتری در هر سال روی می‌دهند.
* کوه‌ها به خاطر تأمین خوراک اهمیت دارند؛ کوهستان‌ها، بستر تنوع زیستی و از این‌رو اندوختگاه‌های بی‌مانند ژنتیکی هستند. به‌علاوه، زمین‌های کوهستانی یا متأثر از آب‌وهوای کوهستان کِشتگاه بسیاری از محصولات مهم هستند. در ایران، بیشتر میوه‌ها مانند سیب و هلو و زردآلو و انگور و… بسیاری از محصولات زراعی استراتژیک مانند سیب‌زمینی در این گونه زمین‌ها به دست می‌آیند. همچنین بخش مهمی از محصولات شیری و گوشتی ما از دام‌هایی فراهم می‌شود که در کوهستان می‌چرند.
* کوه‌ها به خاطر تنوع و چشم‌انداز اهمیت دارند؛ تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری که در کوه‌ها می‌زیند، تنوع فرهنگی جامعه‌های انسانیِ کوه‌نشین، زیبایی‌های خیره‌کننده‌ی کوه‌ها، و امکان پیاده‌روی‌های پرکشش در محیط‌های کوهستانی، سرمایه‌های ارزشمندی هستند که می‌تواند دستمایه‌ی شکل‌های گوناگونی از گردشگری قرار گیرد.
گردشگری در کوهستان، حدود بیست درصد گردشگری جهان را دربرمی‌گیرد، اما مردمِ بومی کوه‌نشین سهم متناسبِ خود را از درآمدهای گردشگری ندارند. در ایران، علاوه بر معضل بیکاری که موجب مهاجرت جوانان محلی به شهرها و از دست رفتن نیروهای فعالِ جامعه‌ی کوه‌نشین می‌شود، مشکلات ناشی از سیاست خارجی ضعیف و تحریم‌های اقتصادی مختلف سبب رشدنیافتگی گردشگری کوهستان شده است.
عباس محمدی
